Nga The Economist

Megjithëse ishte në përdorim nga viti 1497 deri në vitin 1943, varreza hebreje në Bitola (Manastir), qyteti i dytë i më i madh i Maqedonisë, ishin harruar prej kohësh. Por, jo më gjatë. Jo vetëm që vendi po restaurohet dhe një memorial i ri është ndërtuar, por më 11 mars disa mijëra njerëz, duke përfshirë ministra maqedonas dhe izraelitë, marshuan nëpër qytet për t’i bërë homazhe hebrenjve maqedonas të cilët ishin mbledhur saktësisht 75 vjet më parë dhe dërguan në kampin e vdekjes në Treblinka. Në të njëjtën kohë zhvilluesit izraelitë mbanin një “Hackathon”, duke përfytyruar idetë për memorialet dixhitale me simbolet maqedonase. Kjo është mënyra tipike se si izraelitët po zbulojnë në heshtje Ballkanin Perëndimor.

Varreza hebreje e Bitolas është në një kodër të pjerrët dhe me kalimin e kohës varret e saj të sheshta u mbuluan nga toka. Në vitet e fundit janë zbuluar 4300 varre; mund të ketë deri në 10,000. Hebrenjtë kujtojnë Bitolën nga emri i tij osman i Manastirit, por shumica e njerëzve në Bitola kanë harruar se qyteti i tyre dikur ishte një vend i lulëzuar dhe i begatë për hebrenjtë, të krishterët dhe muslimanët. “Po përpiqem të përdor të kaluarën tonë”, thotë Maria Geras Dochovska, bashkëkoordinatore e projektit të varrezave. Bitola ka qenë “duke vdekur për 100 vjet”. Nëse ajo çfarë është duke bërë ajo sjell interes dhe investim në qytet, thotë ajo, “atëherë ndoshta të rinjtë tanë do të kenë një shans për t’u lidhur me botën”. Dhe ndoshta ata do të qëndrojnë, në vend që të emigrojnë, ashtu si po bëjnë shumë maqedonas. Ajo mund të jetë e drejtë. Fituesit e “Hackathon” do të vizitojnë Izraelin dhe do të takohen me njerëz nga sektori i tij i lulëzuar i teknologjisë.

Gjatë dhjetëvjeçarit të kaluar, çfarëdo që shumica turqit thonin, ose rusët bënin në rajon, është shoqëruar me fanfare të medias dhe debat të ashpra rreth asaj se çfarë ata donin në të vërtetë. Interesi i Izraelit, përveç kultivimit të vendeve miqësore, është më pak i rëndësishëm. Ngjarja e Bitolas shkoi pa u vënë re në botën e jashtme. Megjithatë, sipas ambasadës izraelite në Beograd, izraelitët kanë investuar ose kanë angazhuar pothuajse 1.8 miliardë euro në Serbi që nga viti 2000. Konsulentët e tyre politikë shpesh punësohen për të këshilluar partitë e rajonit gjatë zgjedhjeve.

Në Maqedoni, një kompani izraelite tani stërvit pilotë të helikopterëve ushtarakë. Këtë vit Izraeli shpreson të arrijë një marrëveshje për të shitur avionë luftarakë F-16 në Kroaci. Në vitin 2016, bashkëpunimi midis shërbimeve inteligjente pengoi një sulm në një ndeshje të futbollit Izrael-Shqipëri. Vendet e Ballkanit pothuajse me siguri marrin njoftime nga inteligjenca izraelite për xhihadistët e tyre që kthehen nga Siria. Numri i izraelitëve që vijnë në rajon, kryesisht për fundjavat e gjata në Beograd, u rritën me 171% vitin e kaluar krahasuar me vitin 2016, pjesërisht sepse nuk ndihen më rehat në Turqi.

Krerët e Maqedonisë, Serbisë, Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Shqipërisë kanë qenë të gjithë në vizita zyrtare në Izrael. Liderët e Kosovës kanë lobuar në Izrael për ta njohur atë. Sipas Eliezer Papo i Universitetit Ben Gurion, bashkëpunimi akademik, i cili dikur ishte “jo-ekzistues”, ka shpërthyer. Politikisht, thotë ai, shumë udhëheqës të Ballkanit Perëndimor mendojnë se Izraeli është një vend për t’u imituar. Ata i konsiderojnë vendet e tyre si Izraeli, të rrethuar nga armiq, por të vendosur të përparojnë gjithsesi. Ata kryesisht paguajnë shërbimin ndaj palestinezëve, por shpesh e harrojnë atë. Izraeli dhe Shqipëria (kryesisht myslimane) janë “aleatë të natyrshëm” në luftën kundër ekstremizmit të dhunshëm, tha Edi Rama, kryeministri i Shqipërisë, më 4 mars. Nga siguria kibernetike te teknologjia e ujit,  thotë z. Papo, “gjithkush mendon se ka shumë për të fituar”. Por askush nuk dëshiron të bëjë një zhurmë të madhe për këtë.

Marrë nga “The Economist”