Nga Larry Luxner, The Times of Israel

BEOGRAD, Serbi – Çdo mbrëmje të diel në 8:00 për katër vitet e fundit, rabini Yitzhak Asiel, një prift ortodoks, dhe myftiu i madh i Serbisë janë takuar në studion e transmetimit në Beograd të “Pravac” (“Drejtimi”) – një TV program për politikën dhe fenë.

“Ndonjëherë diskutojmë abuzimin e bashkëshortëve dhe çështje të tjera sociale”, tha Asiel për “The Times of Israel” në qershor. “Të dielën e kaluar, zgjodha të flisja për lirinë e fjalës dhe të mendimit në traditat tona hebraike.”

Programi është aq popullor saqë disa muaj më parë gjatë udhëtimit në Zvicër, Asiel, 52 vjeç, hasi në një shofer taksie serb që menjëherë e njohu atë nga emisioni.

“Le të themi se unë përfaqësoj trashëgiminë shpirtërore të judaizmit”, tha rabini ortodoks.

Asiel gëzon njohje të jashtëzakonshme të emrit të tij, duke pasur parasysh se ka më pak 3.000 hebrenj në popullin me probleme ekonomike, kryesisht me dominim të krishterë prej 10.3 milionë banorësh.

Më shumë se gjysma e hebrenjve të Serbisë jetojnë në Beograd – kryesisht njerëz të moshuar në vitet 50, 60 dhe më gjerë – me komunitete më të vogla në Novi Sad, Subotica, Nish dhe disa qytete të tjera.

Asiel është një nga vetëm dy rabinë në Serbi. Tjetri, Rabini Yehoshua Kaminetzky, që kryeson sinagogën e re të Chabad-Lubavitch, e cila shërben kryesisht për vizitorët izraelitë.

Asiel, intervistuar në selinë e Beogradit të Federatës së Bashkësive Hebraike të Serbisë (FJC), tha se bashkëveprimet e tij javore me udhëheqësit myslimanë u japin dritare një radikalizmi në rritje në Serbi, ku rreth tre për qind e popullatës pretendon se Islami është feja e tyre.

“Myftinjtë më tregojnë histori se si këto ide depërtojnë në shoqërinë e tyre”, tha Asiel. “Por ata nuk mund të bëjnë shumë, sepse ekstremistët kapin fëmijë të mirë nga familje të mira pa asnjë shenjë radikalizimi dhe pastaj këta fëmijë shfaqen papritmas në Siri ose në Irak”.

Më e zakonshme është anti-semitizmi i llojllojshëm i kopshtit midis shumicës së krishterë ortodokse të Serbisë, tha avokati Robert Sabadosh, presidenti i ri i zgjedhur i FJC.

“Ajo vjen nga të gjitha pjesët e shoqërisë,” tha Sabadosh, zyra e të cilit është zbukuruar me pllaka nga Kongresi Botëror i Hebrenjve dhe postera të sinagogave të famshme. “Mësimet në emër të kishës ose besimit gjithmonë ngrenë akuza se« hebrenjtë vranë zotin tonë ». Kjo fjali mësohet nga një brez në tjetrin. Gjithkush rritet me idenë se judenjtë vranë Jezusin “.

Megjithatë, jo të gjithë serbët ndjehen kështu: Një ekspozitë e fundit në Ministrinë e Mbrojtjes në qendër të Beogradit tregoi për historinë e Dijana Budisavljeviç, një aristokate austriake e martuar me një mjek serb, i cili i shpëtoi më shumë se 7.500 fëmijë nga kampi i i tmerrshëm i përqendrimit të Jasenovcit të Kroacisë gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Më shumë se 90% e 36,000 hebrenjve të Serbisë vdiqën në Holokaust. Midis nëntorit 1941 dhe majit 1942, shumica e hebrenjve të Beogradit u qëlluan me gaz në kampin e përqendrimit Sajmiste, vetëm pak jashtë qytetit. Deri në gusht 1942, nazistët kishin shpallur zyrtarisht Serbinë “judenrein” (pa hebrenj).

 “Disa njerëz besojnë në teoritë e konspiracionit, por serbët janë gjithashtu viktima të regjimit nazist dhe ka shumë vende ku hebrenjtë, romët dhe serbët u vranë së bashku”, tha Asiel, i cili studioi në Yeshiva Har Etzion në vendbanimin Gush Etzion bllok afër Jeruzalemit. “Disi kjo ka krijuar një mirëkuptim të ndërsjellë”.

Ringjallja e pas-Holokaustit e Serbisë është një temë dominuese në Muzeun Historik hebre, të vendosur në katin e parë të së njëjtës ndërtesë që strehon zyrat e bashkësisë hebraike.

Kuratorja Barbara Paniç thotë se ajo ka rreth 3,000 vizitorë në vit. Në shfaqje në muze, e cila u hap në vitin 1969, janë dhjetëra artefakte fetare në rastet e xhamit, si dhe fotografi të bardha e zi të sinagogave të famshme në Beograd, Sarajevë, Vukovar dhe Zagreb, si dhe një hartë të madhe mur të ish- Jugosllavia që tregon vendndodhjen e bashkësive kryesore hebraike.

“Jeta jonë hebreje është shumë aktive pavarësisht numrit të vogël të hebrenjve në Serbi sot,” tha ajo. “Ne festojmë të gjitha festat, kemi një grup grash, një shoqëri kulturore, etj”.

Sfida më e madhe aktuale është ekonomia e ndenjur e Serbisë. Gjërat u ndërprenë në fillim të viteve 1990 pas rënies së Jugosllavisë, shpërthimit të luftërave etnike ballkanike dhe vendosjes së sanksioneve ekonomike nga Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Evropian dhe Kombet e Bashkuara. Mes viteve 1990 dhe 2000, PBB e Serbisë ra nga 24 miliardë në 8.7 miliardë dollarë. Deri në vitin 1993, gati 40% e popullsisë së Serbisë jetonin me më pak se 2 dollarë në ditë.

“Ne ende nuk jemi shëruar nga kjo”, tha Sabadosh, 65 vjeç, duke vënë në dukje se sot mesatarja serbe fiton vetëm 400 euro (465 dollarë) në muaj.

“Hebrenjtë nuk e kanë më të mirë se kushdo tjetër këtu,” tha Sabadosh. “Ka qenë e tillë për më shumë se 10 vjet. Ju mund të thoni se është për shkak të sanksioneve. Ka disa shenja që po dalim nga kjo, por nuk është aq shpejt sa duam që të jetë. ”

Një arsye është se Serbia ende është e bllokuar të bashkohet me BE-në mes problemeve të vazhdueshme me Kosovën, një provincë kryesisht shqiptare që shpalli pavarësinë nga Serbia në 2008. Për shkak të përplasjes, Sabadosh dhe udhëheqësit e tjerë hebrenj në Beograd nuk kanë kontakte zyrtare me homologët e tij në Prizren, qyteti i njohur si shtëpia e 56 hebrenjve të Kosovës.

Vetëm tre sinagoga ende funksionojnë në Serbi – një në Beograd, Novi Sad dhe Subotica. Jashtë sinagogës së Beogradit, që ndodhet në rrugën 19 Marsala Birjuzova rreth një 10-minutësh në këmbë nga qendra e komunitetit, gurët prej betoni janë llak me piktura me mbishkrime dhe sharje.

Pavarësisht kufizimeve buxhetore, Serbia në prill 2017 ra dakord të paguajë 950.000 euro në vit gjatë 25 viteve të ardhshme si kompensim për pak hebrenjtë e mbetur për pronën e nacionalizuar nga regjimi komunist pas Luftës së Dytë Botërore. Sipas Sabadosh, gjysma e këtyre parave shkon drejtpërsëdrejti në komunitetet hebraike, 20% të të mbijetuarve të Holokaustit dhe 30% të mbetura për projektet që synojnë të ruajnë traditat hebraike.

Gjatë një vizite në Beograd, presidenti izraelit Reuven Rivlin falënderoi homologun e tij serb, Aleksandar Vuçiç, për miratimin e një ligji të vitit 2016 për lejimin e këtyre restitucioneve. Megjithatë, vetëm 10 ditë më vonë, zyrtarët e lartë serbë shpërthyen në zemërim pasi tre avionë luftarakë izraelitë F-16 morën pjesë në një paradë ushtarake për të festuar fitoren e Kroacisë në vitin 1995 “Operacioni Stuhia”, të cilën serbët thonë se vranë të paktën 2,500 njerëz dhe bënë një tjetër 250,000 – kryesisht civilë – të pastrehë.

“Ishte eksodi më i madh i një kombi që nga Lufta e Dytë Botërore”, tha ambasadori i Serbisë në Izrael, Milutin Stanojeviq për “The Times of Israel” më 5 gusht. Një ditë më parë, Vuçiç tha në një fjalim në Beograd se “Hitleri donte një botë pa Hebrenjtë; Kroacia dhe politika e saj kërkonin një Kroaci pa serbë.”

Sidoqoftë, Sabadosh tha se marrëdhëniet e Serbisë me Izraelin mbeten shumë të forta për shkak të shkallës së lartë të emigrimit në shtetin hebre dhe se të gjithë fëmijët hebrenj marrin pjesë në udhëtimet falas të “Taglit-Birthright” atje. Kjo pa dashje mund të kontribuojë në zvogëlimin gradual të komunitetit.

“Gjithkush ka të afërm në Izrael,” tha Sabadosh, familja e të cilit jeton në Beershevë dhe Eilat. “Ne gjithashtu kemi shumë kompani ndërtimi izraelite këtu, dhe për shërbimet e Shabatit, ne gjithmonë marrim një minjum [kuorum lutjeje] – nuk ka pyetje për këtë.”

Sidoqoftë, norma e bashkësisë fetare të bashkësisë fetare serbe tejkalon 90%, pothuajse askush nuk e mban kosherin dhe barzamja e fundit ka ndodhur pesë vjet më parë. Për vendin e vetëm ku hebrenjtë po bëhen më të shumtë janë varrezat e shumta të Serbisë.

“Ka shumë varreza dhe nuk di ç’të bëj me ta”, u ankua Sabadosh, i cili ka një djalë në Pragë dhe një tjetër në Londër. “Ne po bëhemi gjithmonë e më moshuar e më të vjetër. Të rinjtë po largohen – shkojnë në Izrael, Gjermani, Francë ose Angli. Është e trishtuar, sepse nuk mund t’u jap atyre arsye për të qëndruar”.

Marrë nga “The Times of Israel”