Nga Amb. (ret.) David Walzer, MITVIM

Një hap përpara, dy hapa mbrapa

Izraeli dhe Bashkimi Evropian (BE) kanë ndërtuar një marrëdhënie të veçantë, strategjike për dekada, që nga vitet 1960. Pas shekujve të luftës, dy luftërave botërore, dhjetëra miliona të vdekur dhe shkatërrimeve në të gjithë kontinentin, BE mund të shpallet si shprehja më e suksesshme e aspiratës së evropianëve për paqe dhe prosperitet. Me një popullsi prej 450 milion, BE nuk është vetëm partneri më i madh tregtar i Izraelit, por është edhe donatori më i madh dhe bujar i ndihmës për Autoritetin Palestinez (PA), pa të cilin Izraeli do të detyrohej të ndajë burime të gjera buxhetore për ruajtjen e PA dhe angazhimet e saj. Për më tepër, një pjesë e madhe e popullit hebre në Izrael dhe diasporë i ka rrënjët në Evropë. Shumë izraelitë aspirojnë standardet e kontinentit të vlerave morale dhe kulturore dhe sistemet e tij politike. Në të njëjtën kohë, shumë në Evropë i shohin Izraelin dhe Izraelitët si anëtarë të familjes Evropiane. Marrëveshjet mbi ekonominë, tregtinë, shkencën dhe çështje të tjera me vlerë jetësore për Izraelin janë nënshkruar gjatë viteve brenda kornizës së marrëdhënies së veçantë që është zhvilluar me BE.

Sidoqoftë, për dy dekadat e kaluara, në fakt që kur shpërtheu intifada e dytë në shtator 2000 dhe që kur Izraeli gradualisht u distancua nga Marrëveshjet e Oslos, këto marrëdhënie speciale kanë qenë në një rrugë përplasjeje për shkak të ndryshimeve në rritje mbi konfliktin Izraelito-Palestinez. Evropa ka marrë një qëndrim të përkushtuar në favor të negociatave diplomatike dhe një zgjidhje të dakorduar me dy shtete; shpesh, me sa duket, Evropa është një zë i vetëm në këtë drejtim (përveç shërbimit të buzëve të paguar nga lojtarë të tjerë). Ajo bën një përpjekje për të ruajtur pozicionin e saj si roje e Marrëveshjeve të Oslos. Evropa e sheh veten si pengesën përfundimtare ndaj asaj që e sheh si përpjekje të vazhdueshme izraelite për të gërryer dhe madje varrosur opsionin e dy shteteve, Izraelit dhe Palestinës, që jetojnë në paqe krah për krah.

Një shpjegim shtesë, të cilin kam dëgjuar nga mjaft burime në Bruksel, ia atribuon angazhimin e Evropës për krijimin e një shteti palestinez të njëjtave vlera morale dhe busullës që shpjegojnë ndjenjën e saj historike të fajit ndaj popullit hebre. Me fjalë të tjera, disa në Evropë e shohin mbështetjen për krijimin e Izraelit për të kompensuar padrejtësinë e Holokaustit si burim i padrejtësisë së thellë evropiane ndaj palestinezëve. Evropa tani ndihet e detyruar të shlyejë atë padrejtësi gjithashtu, dhe të përpiqet për krijimin e një shteti palestinez së bashku me Izraelin. Izraeli e gjen këtë botëkuptim të vështirë për tu tretur. Disa e perceptojnë atë si një qëndrim të anuar dhe madje antisemit, i cili intensifikon tjetërsimin dhe fërkimet midis Izraelit dhe Evropës.

Përkundër këtij sfondi, qeveria izraelite vazhdimisht manovron midis nevojës për të përmirësuar ose, të paktën ruajtur, arritjet ekonomike dhe bashkëpunimin me BE-në dhe shqetësimet e saj mbi çdo përfshirje evropiane në menaxhimin e konfliktit izraelito-palestinez (ose në përpjekjet për të zgjidhur atë). Izraeli u nis për të bërë dallimin midis mbështetësve dhe kundërshtarëve të tij midis vendeve anëtare të BE-së dhe arriti (në një masë të madhe) me ndihmën e më miqësorit midis tyre në shmangien e rezolutave kritike ndaj politikave të tij nga Këshilli i Punëve të Jashtme të BE (të cilat kërkojnë konsensus) dhe shpesh nga Parlamenti Evropian, gjithashtu. Vendet kritike ndaj Izraelit gjithashtu përdorin të njëjtin mjet konsensusi për të parandaluar azhurnimet në marrëveshjet e BE-së me Izraelin dhe për t’i lidhur ato me përparimin në procesin e paqes Izraelo-Palestinez. Për shembull, Këshilli i Asociimit Izrael-BE, i cili bashkon ministrat e jashtëm nga të dy palët, nuk është mbledhur që nga viti 2012. Qëllimi i takimeve të Këshillit të Asociimit është që të vendosin në lëvizje grupe pune për të diskutuar përmirësimet që secila palë kërkon të bëjë në marrëdhënie Ngjitja e 2004 e shteteve të Evropës Qendrore dhe Lindore në BE, e cila nxiti shpresat e Izraelit për një ndryshim pozitiv në drejtim të ekuilibrit të brendshëm të fuqisë Evropiane, vetëm ndihmoi në ngadalësimin e trajektores së përplasjes Izrael-BE në një masë të vogël. Për më tepër, dobësia e liberalizmit të qendrës së majtë në Evropë dhe gjetkë në botë gjatë dekadës së fundit ka kontribuar në rritjen e ekstremit të majtë evropian, i cili mban pozicione anti-izraelite.

Fatkeqësisht, Izraeli merret me kritikat e BE-së në një mënyrë taktike, kryesisht duke iu përgjigjur vetëm atyre të menjëhershme dhe specifike. Udhëheqësit politikë izraelitë i kushtojnë shumë pak vëmendje marrëdhënies komplekse me BE, ndërsa publiku izraelit është pothuajse plotësisht i pavetëdijshëm për rëndësinë strategjike të lidhjeve Izrael-BE dhe potencialin që qëndron në to. Fakti që kryeministri i fundit izraelit që vizitoi zyrtarisht Brukselin ishte i ndjeri Yitzhak Rabin në 1995 është provë e pakontestueshme e dëshirës së Izraelit për të kufizuar lidhjet diplomatike me BE dhe institucionet e saj në minimum. Kryeministri Benjamin Netanyahu u takua në Bruksel në dhjetor 2017 me ministrat e jashtëm të BE (për një mëngjes jozyrtar) si pjesë e fushatës së tij të lobimit për njohjen e Jeruzalemit nga Presidenti Trump, por ai nuk vizitoi institucionet e BE.

Lufta që po bën Izraeli për të distancuar Evropën nga ndikimi diplomatik në Lindjen e Mesme shkrihet mirë me fushatat e tjera rajonale dhe globale që bllokojnë BE-në në një pozitë të disavantazhit ndërkombëtar. Ndër zhvillimet që minojnë udhëheqjen e BE-së janë përpjekjet e saj për të kapërcyer krizën ekonomike 2008, Pranverën Arabe dhe rënien e çështjes Palestineze në sytë e shteteve kryesore arabe, ngritja e Shtetit Islamik, rënia e çmimeve të naftës dhe në rëndësia e naftës së Lindjes së Mesme për Evropën, fuqia në rritje e Kinës, kriza e migrantëve në Evropë, zgjedhja e Trump dhe qëndrimi i tij poshtërues ndaj udhëheqësve të kontinentit dhe NATO-s, Brexit, dhe së fundmi kriza e koronavirusit. Të gjitha sa më sipër kërkojnë përpjekjet më të mira, kohën dhe energjinë diplomatike të udhëheqësve të Evropës. Duke pasur parasysh këtë gamë të gjerë sfidash, Izraeli mendon se mund të vazhdojë të shijojë më të mirën që kontinenti ka për të ofruar pa rrezikuar tepër censurimin.

Fuqia në rritje e Gjermanisë brenda bllokut evropian dhe dobësia e të tjerëve (kryesisht Franca) perceptohet si e dobishme për Izraelin në këtë drejtim. Në politikën e diferencimit që Izraeli ka adoptuar ndaj vendeve anëtare të BE-së dhe në identifikimin e tij me më pro-izraelitët midis tyre, Izraeli shpesh bashkohet me shtetet “mashtruese” të tilla si Hungaria dhe Polonia, si dhe partitë dhe grupet e ekstremit të djathtë. Këto i sigurojnë Izraelit mbështetje për Tokën e Madhe të Izraelit dhe ide aneksimi, dhe në këmbim, Izraeli u siguron atyre legjitimitet përkundër pozicioneve të tyre anti-demokratike, anti-evropiane, raciste dhe madje antisemite. I tillë nuk është rasti, padyshim, në lidhje me aleancën e Izraelit me Greqinë dhe Qipron. Këtu, kriza e rëndë në marrëdhëniet midis Izraelit dhe Turqisë dhe zbulimi i rezervave të gazit natyror në ujërat izraelite janë faktorët kryesorë në hapjen e këtyre shteteve ndaj Izraelit dhe bashkëpunimin e tyre me të. Për më tepër, vlerat e përbashkëta të këtyre tre shteteve paraqiten si një nga bazat e bashkëpunimit ndërmjet tyre. Sidoqoftë, ajo që perceptohet dhe paraqitet në Evropë si distancimi i qeverive izraelite nën Netanyahun nga vizioni i dy shteteve çon domosdoshmërisht në një hendek të zgjeruar diplomatik, thellimin e mosbesimit dhe mungesës së simpatisë ndaj Izraelit midis disa anëtarëve të BE, veçanërisht atyre perëndimore.

Kjo është vetëm mënyra se si është! Me të vërtetë?

I tillë ishte “realiteti” që hasa gjatë mbërritjes në Bruksel në gusht 2012 si shefi i misionit të Izraelit në institucionet e BE dhe NATO. Ai pasqyroi prizmin përmes të cilit politikanët izraelitë, madje edhe ata më të moshuarit, panë BE-në. Për fat të keq, shumë diplomatë izraelitë ndajnë këtë pikëpamje (shumica janë të mbarsur me një orientim amerikan që nga ditët e tyre fillestare si kadetë të ministrisë së jashtme) ashtu si shumë në institucionin e sigurisë së Izraelit. Në sytë e tyre, Evropa (BE, Bruksel) është një organ anti-Izrael që distancohet më mirë nga çdo pikë qendrore e ndikimit mbi Izraelin dhe lejon vetëm rolin minimal (pranimi i anëtarësimit në BE në Kuartet, duke injoruar disa ndihma të pakoordinuara të BE-së për Palestinezët në Zonën C, dhe më shumë) kishin nevojë që Izraeli të përfitonte nga marrëdhëniet me të. Mjerisht, ky është një prizëm shumë i ngushtë që përjashton një ekzaminim themelor të të gjithë marrëdhënieve të Izraelit me Evropën, përfitimet e jashtëzakonshme që dhanë për Izraelin në ditë më të mira (të tilla si marrëveshja e shoqatës 1995 gjatë procesit të Oslos) dhe potenciali kjo qëndron përpara nëse Izraeli vendos të ngrohë marrëdhëniet me BE dhe jo vetëm me disa nga shtetet e tij anëtare.

Gjatë katër viteve të mia në Bruksel, isha i ftuar rregullisht në takimet e “grupeve rajonale”, të tilla si grupet e Vishegradit dhe Nordikut, të mbajtura disa herë në vit. Qasja jonë në këto sesione të shpeshta lejon përfaqësuesit izraelitë të kuptojnë se çfarë po “gatuan” për sa i përket çështjeve me interes dhe të informojnë miqtë tanë për pozicionet dhe kërkesat tona, të cilat ata nga ana e tyre u kalojnë vendeve të tyre, duke informuar ministrat e tyre të jashtëm para takimet mujore të ministrave të jashtëm të BE, për shembull. Shpesh, kur çështja është e ndjeshme ose mjaft e rëndësishme, ky ligjërim zhvillohet në nivelin e ministrave të jashtëm apo edhe të krerëve të shtetit.

Imazhi negativ i BE-së në Izrael çon në mosinteresim dhe ngurrim nga ana e vendimmarrësve izraelitë për të investuar në marrëdhëniet me të, siç dëshmohet nga numri i kufizuar i ministrave izraelitë dhe anëtarëve të Knesset që vizitojnë institucionet e BE-së. Të ballafaquar me këtë mosinteresim, ne kemi qenë dëshmitarë të përpjekjeve nga anëtarët e ekstremit të djathtë të Parlamentit Evropian në vitet e fundit për të mbajtur takime dhe seminare rreth “mbështetjes për Izraelin”. Ata kryesisht ftojnë përfaqësues të vendbanimeve (p.sh. Këshilli Yesha) dhe kryesisht merren me “të drejtën e Izraelit për të gjithë Tokën e Izraelit”. Shumica e pjesëmarrësve në këto takime janë anëtarë të grupeve të Parlamentit Evropian, si dhe mbështetës të vendosur të Palestinës të cilët paraqiten për të sfiduar folësit. Mjerisht, ndoshta për shkak të dobësisë së tyre politike, partitë e Izraelit të Punës dhe Meretz rrallë mbajnë takime me Grupin e Socialistëve dhe Demokratëve në Parlamentin Evropian. Përpjekjet e pafundme nga ana e ambasadës izraelite në Bruksel për të promovuar diskursin midis përfaqësuesve të partisë Likud dhe përfaqësuesve të shumicës së qendrës së djathtë në Parlamentin Evropian kanë dhënë pak rezultate.

Avigdor Liberman, i cili shërbeu si ministër i jashtëm i qeverisë Netanyahu nga prilli 2009 deri në dhjetor 2012 dhe përsëri nga nëntori 2013 deri në maj 2015, identifikoi saktë pikat kryesore të kritikës ndaj Izraelit në Bruksel (dhe Strasburg). Liberman më emëroi në postin tim pavarësisht, dhe ndoshta për shkak të pikëpamjeve të mia të njohura politike. Postimi im i mëparshëm si drejtues i Qendrës së Ministrisë për Kërkimin e Politikave kërkonte mjaft takime me ministrin, përfshirë një-për-një. Në një takim para nisjes sime për në Bruksel, Liberman tha se sipas tij, sfida më e madhe me të cilën përballet Izraeli qëndron në BE. Me miratimin e tij, Ministria e Jashtme pranoi kërkesën tonë dhe rriti ndjeshëm departamentin e ambasadës të ngarkuar me lidhjet me Parlamentin Evropian. Për fat të keq, shkurtimet e vitit 2019 ndikuan në buxhetin e funksionimit të ambasadës, duke e hequr vendin e ndërlidhjes parlamentare (tashmë në vitet 1980, misioni izraelit në Bruksel sugjeroi që stafi i tij të shtohej përpara çdo seance të Parlamentit Evropian me diplomatët izraelitë të postuar në vendet anëtare të Evropës).

Kërkohet: Një prizëm më i gjerë dhe një politikë strategjike izraelite për Evropën

Në fillim të vitit 1994, përpara samitit të planifikuar të dhjetorit në Essen të Këshillit të BE nën presidencën e Gjermanisë, Kancelari Helmut Kohl pyeti Ambasadorin e atëhershëm të Izraelit në Gjermani Avi Primor, “Çfarë doni?” Kancelari, një mik i Izraelit, gjithashtu u përpoq të përfitonte nga klima pozitive në rajon dhe i tha kryeministrit të atëhershëm Yitzhak Rabin, “Unë jam i gatshëm të shërbej si motor për të çuar përpara marrëdhëniet e Izraelit me Evropën. Më thuaj çfarë dëshiron ”. Qeveria izraelite e kishte të vështirë t’i përgjigjej pyetjes së thellësisë dhe shkallës së afërsisë që dëshironim me BE. A do të dëshironim anëtarësim të plotë në BE (ndoshta nuk është e mundur)? A do të dëshironim një model të ngjashëm me marrëdhëniet e BE-së me Zvicrën? Me shtetet e EFTA (blloku tregtar i përbërë në kohën e Austrisë, Norvegjisë, Finlandës, Zvicrës, Islandës dhe Lichtensteinit)? Apo një model i yni?

Kjo nuk ishte hera e vetme që pyetja u shtrua para qeverisë Izraelite. Ministri i Jashtëm gjerman Joschka Fisher i tha një herë homologut të tij izraelit Shimon Peres, me gjysmë shaka, “Bëni paqe dhe ne do t’ju pranojmë ju dhe palestinezët në BE”. Kryeministri italian Silvio Berlusconi propozoi që Izraeli të pranohej në BE pa i lidhur palestinezët me një veprim të tillë. Këto propozime gjeneruan shumë pak interes në qarqet qeveritare izraelite, media dhe publiku. Për fat të keq, publiku izraelit është i ekspozuar ndaj marrëdhënieve tona me BE kryesisht përmes reagimeve negative të politikanëve izraelitë ndaj vërejtjeve kritike nga zyrtarët evropianë mbi vendbanimet, shkeljen e të drejtave palestineze dhe, së fundmi, çështjen e aneksimit.

Siç u thashë shpesh zyrtarëve të lartë në Bruksel, si BE ashtu edhe struktura izraelite nuk po bëjnë aq sa duhet për të informuar publikun në Izrael për potencialin e përmirësimit të marrëdhënieve me bllokun. Marrëveshjet tregtare të Izraelit me Komunitetin Evropian, duke filluar nga mesi i viteve 1960 dhe marrëveshja pasuese e Tregtisë së Lirë 1975, kanë kontribuar jashtëzakonisht në zhvendosjen e Izraelit nga një shoqëri dhe ekonomi kryesisht agrare në një vend të përparuar të industrializuar. Marrëveshjet kërkimore dhe shkencore me BE kanë dhënë miliarda euro nga fondi i përbashkët i bllokut (në të cilin gjithashtu kontribuon edhe Izraeli) për kërkimin dhe zhvillimin izraelit. Marrëveshja për “qiellin e hapur” ka kontribuar në mënyrë të konsiderueshme në zhvillimin e turizmit hyrës dhe dalës, dhe më shumë. Publiku në përgjithësi di shumë pak për të gjitha sa më sipër.

Në dhjetor 2013, Këshilli i Punëve të Jashtme të BE sugjeroi përmirësimin e marrëdhënies me Izraelin në një partneritet të veçantë të privilegjuar sapo Izraeli dhe Palestinezët të arrijnë paqen. Një propozim i ngjashëm iu bë palestinezëve. BE përsëriti sugjerimin e saj në fillim të vitit 2016. Propozimi padyshim që nuk lehtësoi një marrëveshje paqësore Izraelito-Palestineze, por për çështjen në fjalë në këtë artikull është e rëndësishme të theksohet se Izraeli shmangu përgjigjen ndaj propozimit dhe shumica dërrmuese e Izraelitëve është plotësisht i pavetëdijshëm se ishte prezantuar. Propozimi Evropian gjeneroi diskurs shumë të kufizuar midis niveleve politike të Izraelit. Presidenti i atëhershëm Shimon Peres lëshoi ​​një përgjigje të favorshme, por Ministria e Jashtme nuk e udhëzoi Brukselin (dhe as ndonjë ambasadë tjetër izraelite në kryeqytetet e BE-së) të shqyrtonte seriozitetin e idesë dhe çfarë përfshinte ajo. Ne e bëmë atë jozyrtarisht me iniciativën tonë. Në të vërtetë, Këshilli ishte gabim në lëshimin e një propozimi të përgjithshëm dhe disi të paqartë, por ajo që shqetësoi vendimmarrësit izraelitë ishte lidhja e propozimit me një angazhim të Izraelit për një marrëveshje paqeje.

Përmbledhje, ose ku shkojmë nga këtu?

Evropa po lufton për të kapërcyer krizën në të cilën është zhytur nga zhvillimet e dekadës së kaluar dhe më shumë, përkeqësuar nga pandemia e koronavirusit dhe përgjigja fillestare joefektive e Brukselit që la secilin shtet anëtar të merret me sëmundjen më pak koordinimi në të gjithë bllokun. Kombinuar me pensionimin e pritur të Kancelares Angela Merkel, dobësia e Francës dhe dështimi i deritanishëm për të arritur marrëveshje për marrëdhëniet pas Brexit me Mbretërinë e Bashkuar, Evropa është e vështirë të luajë një rol udhëheqës në arenën globale. Sidoqoftë, ai ende përbën bllokun më të madh ekonomik të Perëndimit me një popullsi prej 450 milion banorësh dhe po shkon drejt integrimit më të thellë duke kërkuar të mbledhim së bashku kapital investimesh për një fond të rimëkëmbjes së koronavirusit. BE është një fqinj i afërt, i arritshëm dhe i njohur për Izraelin dhe Izraelitët.

Në mënyrë që të jetë me të vërtetë pjesë e familjes evropiane, ose të paktën për të zvogëluar fërkimet me Evropën, qeveria e Izraelit duhet t’i kushtojë kohë dhe burime për të kuptuar ADN-në Evropiane. Duhet të ketë një përgjigje (ose të paktën një mendim) në pyetjen “çfarë është Evropa”. A po flasim për Gjermaninë, Hollandën, Francën dhe shtetet skandinave, apo ndoshta Hungarinë dhe Poloninë? Dhe përtej këtyre pyetjeve, çfarë duam nga Evropa? Çfarë lloji të marrëdhënies dëshirojmë të krijojmë me të? Dhe duke dalë nga ajo përgjigje, cilit grup të BE-së do të dëshironim të bashkoheshim dhe a mund të mbështetemi në të ashtuquajturit shtete mashtruese dhe grupe të ekstremit të djathtë në planin afatgjatë?

Ne duhet të kujtojmë se për shkak të historisë së saj të gjatë koloniale në Lindjen e Mesme dhe afërsisë fizike me rajonin, Evropa e njeh më mirë fqinjësinë tonë dhe problemet e saj sesa shumica e lojtarëve ndërkombëtarë. Ne duhet të pranojmë që Evropa është shumë e kujdesshme dhe e ndjeshme në marrëdhëniet e saj me Izraelin. Ajo shpreh pakënaqësi vokale me sjelljen tonë ndaj palestinezëve, por nuk është e interesuar t’i sjellë gjërat në mendje. Evropa, me të vërtetë, po vonon përmirësimet në marrëdhëniet e saj me Izraelin, duke lëshuar udhëzime për etiketimin e produkteve të zgjidhjes dhe dënimet e sjelljes izraelite që i sheh si të papranueshme, por ka shmangur vendosjen e sanksioneve ose hapave konkretë të dëmshëm në mënyrë të konsiderueshme për lidhjet e Izraelit me kontinentin. Duke pasur parasysh këtë gjendje të punëve, edhe sanksionet në përgjigje të aneksimit të mundshëm izraelit në Bregun Perëndimor ishin më shumë nga mënyra e të menduarit me dëshirë nga ana e disa evropianëve sesa një opsion realist.

Realiteti në Lindjen e Mesme, konvergjenca e interesave midis Izraelit dhe shteteve kryesore arabe, rënia e çmimeve globale të naftës, kërcënimet e terrorizmit islamik dhe afiniteti i Izraelit për familjen evropiane krijojnë mundësi për zhvillimin e vazhdueshëm të marrëdhënieve Izrael-Evropë. Më në fund, Evropa dhe pozicionet e saj duhet të nxirren për diskutim publik në Izrael, dhe madje edhe më shumë, qeveria e Izraelit duhet të jetë e gatshme të bisedojë me BE dhe të dëgjojë pikëpamjet e saj (pa u zotuar t’i pranojë ato, sigurisht) tjetërsimin e Brukselit dhe etiketimin e tij si “anti-izraelit”.

Burimi: MITVIM