Nga Sheldon Kirshner

Izraeli, një vend i vogël me pak burime të çmuara natyrore, ka zhvilluar një kulturë të shquar të inovacionit që është zilia e kombeve.

Falë përparimeve të saj teknologjike, Izraeli po ndihmon të ushqejë të uriturit, duke e bërë lulëzimin e shkretëtirës dhe duke shëruar të sëmurët, ndër arritjet e tjera të shkëlqyera. Si rezultat, Izraeli ka prodhuar më shumë ndërmarrje startap sesa Kanadaja, India, Japonia, Koreja e Jugut dhe Britania së bashku.

Jack Ma, themeluesi i gjigantit kinez e-commerce, Alibaba Group, dëshmoi për këtë kur, në një konferencë në Tel Aviv muajin e kaluar, ai tha, “Në Izrael, risia është kudo, si tek uji dhe ushqimi, është kaq e natyrshme”.

Avi Jorisch, një sipërmarrës me një interes të veçantë në Izrael dhe Lindjen e Mesme, shqyrton këtë dimension krijues të zhvillimit të Izraelit në librin “Thou Shalt Innovate: How Israeli Ingenuity Repairs the World” (nga Gefen) (Ju duhet të rinovoni: Si zgjuarsia izraelite po riparon botën), një abetare optimale e kontributeve të tij në një sërë fushash.

“Suksesi inovativ i Izraelit rrjedh nga një numër faktorësh, duke përfshirë krijimin e një kulture që inkurajon qytetarët e saj për të sfiduar autoritetin, për të kërkuar pyetjen e ardhshme dhe për të sfiduar të dukshmet,” shkruan ai. “Faktorë të ndryshëm si chutzpah, shërbimi i detyrueshëm ushtarak, universitetet e njohura, qeveria e zgjuar e madhe, mungesa e burimeve natyrore dhe diversiteti vijnë së bashku si karakteristika kombëtare për të shpjeguar se si Izraeli i vogël u bë një fuqi teknologjike”.

Një nga dhuratat më të mëdha të Izraelit për njerëzimin është ujitja me pika, që revolucionarizoi bujqësinë në zonat e thata.

Shpikësi i saj, eksperti i ujit Simcha Blass, punoi në kibucin Hatzerim, një komunë socialiste në shkretëtirën e Negevit, për të përsosur sistemin. Me kontroll të plotë, ai ruan ujin dhe plehun dhe rrit rendimentet e kulturës.

“Pikueset” janë prodhuar nga Netafim, një kompani e themeluar në kibuc nga Blass në vitin 1966. Pasi Netafim ishte komercialisht e zbatueshme, Blass paraqiti një patentë për të mbrojtur pronën e tij intelektuale. Në fillim të viteve 1970, ai shiti të gjitha të drejtat e tij në Netafim për një shumë të madhe parash.

“Sot, Netafim po luan një rol kyç në ushqimin e kulturave të kequshqyera dhe duke kultivuar më shumë prodhime. Kompania ndihmon fermerët, kooperativat dhe qeveritë të ruajnë më shumë ujë për përfitimin më të madh të të gjithëve “.

Sistemi është shitur në 110 vende, përfshirë edhe ata që nuk kanë marrëdhënie diplomatike me Izraelin.

Shlomo Navarro, një ekspert për ruajtjen e ushqimit, zhvilloi Grain Cocoon, një qese të mbyllur hermetikisht e cila ka shmangur urinë gjatë gjithë Botës së Tretë.

E përbërë nga polivinil kloridi, një material i fortë, qese mund të mbajë diku nga pesë ton në 300 ton oriz, grurë, erëza dhe bishtajore.

Shumë fermerë në Afrikë dhe Azi ende përdorin thasë për të ruajtur të korrat e tyre, por këto thasë mund të infiltrohen nga insektet, brejtësit dhe dëmtuesit e tjerë, duke rezultuar në humbjen e rreth 1.3 miliardë ton ushqime çdo vit. Grain Cocoon, e cila u prezantua zyrtarisht në fillim të viteve 1990, e zgjidh këtë problem.

Kompania e Navarros, GrainPro, ka shitur miliona njësi të saj në botën në zhvillim.

Ngrohja e ujit me anë të panelit diellor janë të kudondodhura në Izrael. Por përpara se fizikani dhe inxhinieri Harry Zvi Tabor të ta shpikte,  Izraeli kishte një problem. Karburanti ishte i pakët dhe reduktimet e energjisë ishin aq të zakonshme që qeveria ndalonte ngrohjen e ujit në mes të 10:00 të natës dhe 6 të mëngjesit. Izraeli kishte nevojë për një burim energjie të lirë dhe të besueshëm për t’i shërbyer popullatës në rritje. Këtë e zgjidhi ngrohësat e ujit me anë të panelit diellor.

Shpikja e Taborit u përball me rezistencë në fillim. Por, pas krizës energjetike të vitit 1973, të shkaktuar nga lufta e Yom Kippur, gjërat ndryshuan. Në vitin 1976, Knesset miratoi legjislacionin që kërkon çdo ndërtesë në Izrael të ndërtuar pas vitit 1980 për të pasur panele diellore për ngrohjen e ujit. Ky ligj ka shpëtuar miliona dollarë, thotë Jorisch. “Sot, rreth 90 për qind e të gjitha familjeve në Izrael përdorin shpikjen e Taborit dhe shumë ndërtesa … janë të mundura plotësisht nga energjia diellore.”

PillCam, një kamera me një transmetues radioje rreth madhësisë së një multivitamine, ka revolucionarizuar mjekësinë. Ideja e Gavriel Iddan, u mundëson mjekëve të bëjnë ekzaminime të zorrës së trashë dhe të zorrëve të vogla në një mënyrë shumë më të plotë sesa metodat tradicionale. Është gjithashtu më e rehatshme për pacientët sesa endoskopet.

“Sot, imazhi përmes kapsulave është mënyra më e zakonshme për të kryer një endoskopi”, shkruan Jorisch. “Edhe pse tani ka konkurrentë, PillCam kontrollon 90 për qind të tregut. Më shumë se dy milionë pacientë kanë marrë një aparat PillCam që nga viti 1998, dhe më shumë se pesë mijë spitale mjekësore në më shumë se shtatëdhjetë e pesë vende po e përdorin atë.”

E shpikur nga mjeku Bernard Ben-Natan, Fashë Emergjente është një fashë sterile që ndalon rrjedhjen e gjakut. Ndryshe nga fashot tradicionale, ajo vjen me një dorezë që mund të ofrojë deri në 30 kilogramë presion për të mbyllur gjakderdhje. U aplikua te Kongresmenia i SHBA-ve, Gabrielle Giffords, e cila pasi u qëllua në kokë në vitin 2011, fashoja i shpëtoi jetën e saj.

Që atëherë, fashë emergjente është blerë nga forcat e armatosura izraelite, britanike dhe australiane dhe është përdorur në Irak dhe Afganistan.

Gjysmë ambulancë dhe gjysmë motoçikletë, “ambucycle” i Eli Beer është një mini-ambulancë që mbart një set për plagët, një kuti oksigjeni, një monitor të sheqerit në gjak dhe një defibrilator. Nuk ka për qëllim të zëvendësojë ambulancën tradicionale, por është në gjendje të shkurtojë kohën që i merr përgjegjësit e parë për të ofruar shërbime mjekësore që shpëtojnë jetën. Në një vend si Izraeli, i rrënuar nga terrorizmi, “ambucycle” është një mbrojtës i jetës.

“Iron Dome” (Çatia e hekurt), një interceptor raketor me rreze të shkurtër, u zhvillua për të luftuar raketat me raketa të Hamasit nga Rripin e Gazës. Dy shkencëtarë, Danny Gold dhe Chanoch Levine, ishin shumë të rëndësishëm në hartimin e tij. Shtetet e Bashkuara u bashkuan me ndihmë financiare. Deri në mars të vitit 2011, “Iron Dome” ishte funksionale. Ajo mund të zbulojë dhe të kapë raketa, predha artileri dhe mortaja. Gjithashtu mund të godasë avionë, helikopterë dhe dronë.

Gjatë luftës në Gaza 2014, “Iron Dome” mbronte qytetet izraelite. Shkalla e suksesit të saj ishte 90 për qind. Nëse raketat e Hamasit i kishin goditur objektivat e tyre dhe kishin shkaktuar viktima të civile dhe dëmtim të pronës, lufta do të zgjaste më shumë dhe do të rezultonte në më shumë viktima nga të dy anët.

Gjatë tre dhe një dekade të fundit, zogjtë – lejlekat, pelikanët, zogjtë dhe shqiponjat – janë përplasur te aeroplanët izraelitë, duke shkaktuar humbje të mëdha. Në fakt, zogjtë kanë shkaktuar më shumë dëme në aeroplanët izraelitë se të gjitha ushtritë armike arabe të kombinuara.

Eli Leshem, një autor i migrimit të shpendëve, e zgjidhi këtë problem duke prodhuar një hartë shumë të saktë të migrimit të shpendëve. “Në mesin e viteve 1980, duke përdorur të dhënat, hartat dhe kalendarët e Leshem, forca ajrore izraelite krijoi një plan që ndalonte aeroplanët që të fluturonin në zonat e zhvendosura të shpendëve duke fshirë periudhat e migrimit”, thotë Jorisch

Ndalimi ka ulur goditjet e shpendëve me 76 për qind, duke kursyer avionët dhe jetën e pilotëve dhe zogjve.

Puna e Leshem ka pasur një ndikim global, ashtu si edhe të gjitha shpikjet e tjera të prodhuara nga izraelitët.

RRETH AUTORIT

Sheldon Kirshner është gazetar në Toronto. Ai shkruan në revistën e tij në internet, SheldonKirshner.com